Door: Rabbijn Simon Bornstein
Wie
zich afvraagt wie Opperrabbijn Araun Schuster als persoon nog altijd voor de
Joodse gemeenschap betekent en wil achterhalen welke persoonlijke visie hij
uitdroeg, werpt een tweetal goede vragen op.
De vader emigreerde
vanuit de jesjiewe-stad Telz naar Amsterdam op achttienjarige leeftijd. In
Amsterdam socialiseerde hij zich voornamelijk onder de Oost-Joden, afkomstig
uit de oostelijke delen van het continent. Zijn brood verdiende hij als
marktkoopman en venter, hij verkocht sokken en kousen.
Tussen de Oost-Joden
woonde vader Schuster in de oude Jodenhoek. Daar bezocht hij het particuliere
minje van de familie Pakter, het Pakter-minje werd dat in de volksmond genoemd.
Dit minje oorde in een particuliere woning volgens de Litwische tradities.
Eind negentiende eeuw,
aanvang twintigste eeuw werd de Joodse samenleving gekenmerkt door een
standenmaatschappij. Daarbij werden standen onderscheiden naar
opleidingsniveau, inkomen en afkomst.
Nederlandse Joden met
Hoogduitse mienhogiem met een Nederlandse opleiding waren het hoogst in
aanzien, de Oost-Joden zonder seculiere opleiding en hun innige vroomheid
werden dikwijls beschouwd als achtergebleven en zelfs als bedreigend voor de
door Nederlandse Joden door emancipatie verworven positie.
Izaak Hirsch Schuster
huwde Rosa Pakter en hij werd in 1933 genaturaliseerd tot Nederlander. Het paar
baarde zoon Araun in 1907. Araun leerde van zijn moeder de ojsieojs, de letters van het Hebreeuwse alfabet vanaf
het derde levensjaar, nog voor het Nederlandse alfabet.
De migratie van Oost-Joodse families, waaronder de familie Pakter wordt uitstekend beschreven en gedocumenteerd in: Peter Tammes (red.) Oostjoodse Passanten en Blijvers. Aankomst, opvang, transmigratie en vestiging van joden uit Rusland in Amsterdam en Rotterdam, 1882-1914. Menasseh ben Israel Instituut Studies ix (ISBN 978-90-815860-8-5)
Tijdens zijn achtste
levensjaar schafte vader Izaak een Bijbel met de Staten-vertaling aan en leerde
zijn zoon Chommesj – Rasjie met daarnaast de Nederlandse Statenvertaling.
Hieruit valt het gedragen Nederlandse taalgebruik van Schuster tijdens diens
rabbinale loopbaan goed te verklaren.
De kleine Araun
bezocht de openbare lagere school, de Van Alphenschool. Na schooltijd volgde
hij Joodse godsdienstles, zo een elf uur extra in de week, bij rabbijn Sohlberg
en Araun Melkman. De Bar Mitswe droosje van Schuster werd geschreven door
huisvriend rabbijn Isaac Maarsen, de rabbijn van Den Haag.
Op elf jarige leeftijd
werd Schuster toegelaten aan het Nederlands Israëlietisch Seminarium in
Amsterdam. Daar werd hij onderwezen door opperrabbijn Onderwijzer, rabbijn Lion
Wagenaar, rabbijn dr. J. Neubauer, en
anderen.
De leerlingen uit de
school van wijlen opperrabbijn Dünner, die geloofden in synthese van moderne
negentiende eeuwse wetenschappelijke methodieken en een vroom Jodendom. Deze
docenten keken neer op de jesjiewes van Oost-Europa, welke hen herinnerden aan
de tijden van voor de emancipatie en burgerlijke gelijkstelling van de Joden in
Nederland.
Schuster combineerde
zijn Godgeleerde opleiding aan het Seminarium zoals verplicht door de Verordeningen
van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap met een candicaatsopleiding
Klassieke Talen aan de Universiteit van Amsterdam. In 1941 promoveerde Schuster
tot de hoogste theologische rang van Maurei, waarbij hij zich had
gespecialiseerd in Jaurei Dei’ang.
Na de Tweede
Wereldoorlog ving het gezin Schuster regelmatig Joodse weeskinderen op. Ook
konden weeskinderen bij het gezin over Sjabbes verblijven. Evenals Schuster
voor de Holocaust, bezocht deze na de oorlog als leraar met zijn leerlingen
regelmatig het Rijksmuseum en andere plaatsen van kunst en cultuur.
In eerste instantie
ging het Maurei-examen van Schuster in 1941 niet door op de geplande datum. Dit
in verband met de eerste razzia’s die toen plaats hadden door de bezetter. Nog
gedurende de Tweede Wereldoorlog werd Schuster benoemd tot lid van het
rabbinaat van de Nederlands Israëlitische Hoofdsynagoge Amsterdam.
Zijn eerste rabbinale taak bestond uit het aanzeggen dood van de door honger en dwangarbeid omgekomen
Joden van de eerste razzia in Amsterdam. Deze taak kleurde voortaan de gehele
rabbinale loopbaan van Schuster. Dit deed Schuster nog als Mogied. Op 16 september 1941 legde hij alsnog het Maurei-examen af.
Vader Isaak was een
Zionist. Reeds in 1905 wilde deze emigreren naar Palestina, toen deel van het
Ottomaanse rijk. Isaak Schuster was één van de vroegste Nederlandse
Mizrachisten. Mizrachisten zijn religieuze Zionisten.
De Balfourverklaring
was volgens Isaak Schuster een eerste stap in de vervulling van de messiaanse
belofte. Daarbij hoort een terugkeer van het Joodse volk naar Eretz Jisro’eil.
De vader nam de zoon mee naar lezingen van voornamelijk Mizrachistische
organisaties. Araun Schuster was goed bevriend met Ben de Vries, later
hoogleraar aan de Bar Ilan universiteit in Israël.
Schuster trad in 1936
in de Grote Sjoel in het huwelijk met zijn Eva en geeft in die jaren Hebreeuwse
les aan de Joodse H.B.S. en bij de Vereniging Bnei Teimon van waaruit later de
prestigieuze Obrechtsynagoge werd opgericht in Amsterdam-Zuid.
Bij genoemde
vereniging zette Schuster een onderwijsprogramma op voor jongens om na hun Bar
Mitswe verder verdiept te kunnen lernen. Aan meisjes onderwees hij het Modern
Hebreeuws, in die dagen een revolutionaire bezigheid in een Joods Nederland dat
vasthield aan de Hoogduitse uitspraak van het Hebreeuws.
Binnen het Amsterdamse
rabbinaat noemde Opperrabbijn Sarlouis Schuster de hallochist. Hij werd
beschouwd als een hallochisch expert. Op de zondagavonden verzorgde Schuster
zogeheten wijdingsbijeenkomsten in de Obrechtsynagoge die veel weg hadden van
een christelijke eredienst. Deze activiteit kenmerkte zich door een stevige
preek richtte zich op rechaukiem,
mensen die ver van het Jodendom afstonden en poogde hen weer bij het religieuze
Jodendom te betrekken.
Schuster was geen
rabbijn van verzet gedurende de Tweede Wereldoorlog. Nooit had hij de moed om
zijn gemeenteleden op te roepen om zich te verweren, zich te verzetten, te
vluchten of onder te duiken. Hij riep tijdens de Holocaust op tot berusting en
aanvaarding van de omstandigheden.
Velen dachten met Schuster
het er levend vanaf te zullen brengen maar hebben zich evenals Araun Schuster
vergist in de wreedheid van de bezetter. In de jaren zeventig van de twintigste
eeuw stelde de rabbijn Meir Just dat de Joden waren vermoord mesieroes neffesj.
Volgens Schuster was dit onzin. Schuster heeft hier levenslang geworsteld. ‘Wij
werden niet opgeofferd, maar het werd ons aangedaan.’
Voor de oorlog wordt
zoontje Abby geboren en tijdens de Tweede Wereldoorlog dochter Shula. Ook
neefje Araun Pakter komt in het gezin wonen, was de zoon van de schoonzus. Via
zijn naar Zwitserland gevluchte schoonouders verwierf Schuster een Paraguayaans
paspoort. Daardoor werd hij niet direct doorgezonden naar een vernietigingskamp,
maar woonde het gezin een jaar in doorgangskamp Westerbork. Waarna het
uiteindelijk op transport ging naar het concentratiekamp Bergen-Belsen.
Dochter Shula echter
was op tijd ondergedoken. Vader Schuster nam afscheid van zijn kind en gaf het
een brooche, waarna stil werd en het vervolgens uit schreeuwde. ‘Deze brooche
is nog niet genoeg voor alles wat nog komen zal.’
In Bergen-Belsen had
Schuster contact met Opperrabbijn
Dasberg. In Bergen-Belsen ging het religieuze leven door. Er werd
geseiderd, Sjabbes gehouden, iedere dag werden teffielien gelegd. Slechts één
dag twijfelde Araun Schuster daarbij aan het bestaan van zijn Schepper. Dat was
de enige dag in zijn leven waarop hij zijn gebedsriemen niet legde.
Na Bergen-Belsen en de
bevrijding aldaar volgde repatriëring naar Nederland. Nederlandse geïnterneerden
werden in hun streepjeskleding van het kamp in een trein naar Tröbitz gebracht
om aan te sterken of te genezen. Terug in Amsterdam werden de Schusters
opgevangen in het Portugees Israelitisch Ziekenhuis in Amsterdam zoals
iedereen.
In Amsterdam was geen
woonruimte beschikbaar, dus verhuisde het gezin naar de Heinzestraat, de woning
boven de Obrechtsjoel. Schuster keerde terug naar zijn rabbinaatszetel in
dezelfde sjoel, waaraan hij verbonden bleef tot aan zijn pensionering en
emigratie naar Israel. Hij richtte zich in de Obrecht op pastoraal werk,
wijkgericht cultureel werk.
----
Nota Bene: Rabbijn Simon Bornstein schrijft een beknopte biografie
over Opperrabbijn Araun Schuster
