Boekbespreking: Bernie’s Oorlog. Dagboek van een Joodse boerenknecht

Door: Rabbijn Simon Bornstein

Op 08 december 2020 werd in het Joods Historisch Museum het boek Bernie’s Dagboek. Dagboek van een Joodse boerenknecht gepresenteerd. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Jacqueline van Maarsen.

Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze publicatie ving aan omstreeks 2004. Het dagboek omvat circa 60 000 woorden en bestaat uit acht volgeschreven delen. 

De weduwe van Bernie, Ruth woonde in de Israëlische hoofdstad Jeruzalem waar zij het dagboek ter hand stelde van de onderzoekers.

Het dagboek gaat zeer gedetailleerd in op een reeks personen die betrokken waren bij de Jodenvervolging gedurende de Holocaust, evenals de bij de redding van Joden betrokken personen en organisaties.

Bernie leefde als een zeventien jarige tiener onder de vloer van een boerderij. Hij kwam uit Terborg waar hij voortkwam uit een orthodox Joods gezin, dat alle voorschriften in acht namen. 

Ook gedurende de onderduik at hij slechts vegetarisch, omdat koosjer vlees ontbrak.

De schuilende onderduikers overleefde ter nauwer nood een razzia. De bezetter, sloegen met bijlen de vloer aan diggelen. Bernie en een zeven jarig Joods kind, Pietje Steinhardt werden niet ontdekt. 

Tijdens de onderduik onderwees Bernie de Hebreeuwse taal aan Pietje. Een aangrijpend detail.

Andere onderduikers werden gearresteerd en opgesloten in het concentratiekamp in Amersfoort. De boer hield vol tegenover de invallende bezetters, dat er geen Joden op de boerderij verbleven. De soldaten sloegen muren in, en troffen sommige van de onderduikers.

Dramatische situaties gedurende vier uren die de inval op de boerderij duurde. Hoog oplopende emoties. De boer verklaarde zijn landgenoten niet aan de soldaten te kunnen verraden.

Bernie werkte als boerenknecht om zo zijn onderduikgevers te betalen voor het verschafte onderdak. Hij werd geboren in Terborg. Ook het dagboek van Alfred Wolf is in dit boekwerk opgenomen. 

Beide dagboeken geven een levendig voorbeeld van de Jodenvervolging in Nederland.

Volgens onderzoekster Aline Pennewaard is het dagboek van Bernie één uniek geval. Er zijn slechts weinig oorlogsdagboeken bewaard gebleven die door Joodse onderduikers zijn geschreven die woonden en onderdoken in de Mediene (platteland). 

De meeste Joodse oorlogsdagboeken werden geschreven in de onderduik in de Randstad.

Ook is dit oorlogsdagboek bijzonder omdat het de gehele oorlogsperiode beslaat. Op de laatste dag van de bezetting van de Gelderse Achterhoek gaat Bernie de bevrijdende Tommie's tegemoet. 

Anne Frank schreef haar dagboek binnen, opgesloten op het onderduikadres aan de gracht. Bernie schreef zijn dagboek en werkte goeddeels buiten op het veld.

Bij het aanschouwen van de bevrijders zo schrijft hij, bidt hij voor vrede en welvaart van allen. Eén intens godsdienstige daad. 

De boekpresentatie in het Joods Historisch Museum werd live gevolgd door de familie Messeritz, familie van de weduwe Ruth, van Berrie. De dagboeken worden te koop aangeboden via de Nederlandse boekhandel. Een interessante aanschaf als geschenk. 

Bernie overleed en liet elf kinderen achter. Zijn wraak op de jodenvervolging. Een kinderrijk gezin. Kinderen als zegen voor de toekomst. Bernie zag de Staat Israël als enige waarborg voor een Joodse teokomst.

Jacqueline van Maarsen ontving het eerste exemplaar van het boek Bernie’s Oorlog. Van Maarsen was destijds een vriendin van een andere dagboek-auteur: wijlen Anne Frank.