#ONGEDOCUMENTEERDE #OUDEREN: #EEN #GROEIEND #PROBLEEM #ZONDER #EENVOUDIGE #OPLOSSINGEN
Door: #Rabbijn #Simon #Bornstein®
In de bruisende straten van Amsterdam leeft een groeiende groep mensen in de schaduw van de samenleving. Ze zijn hier al tientallen jaren, maar bestaan officieel niet. Het zijn de ongedocumenteerde ouderen - mensen zonder geldige verblijfspapieren die al decennia in Nederland wonen en nu de pensioengerechtigde leeftijd naderen of al hebben bereikt. Naarmate ze ouder worden, worden hun problemen steeds groter en complexer, terwijl er nauwelijks voorzieningen zijn om hen te helpen.
De omvang van het probleem
In Amsterdam wonen naar schatting zo'n 750 oudere, ongedocumenteerde Surinamers. Dit is echter slechts het topje van de ijsberg. Experts schatten dat er in totaal tussen de 10.000 en 30.000 ongedocumenteerden in Amsterdam leven. Een aanzienlijk deel hiervan bestaat uit ouderen die al tientallen jaren in Nederland verblijven.
Deze mensen leiden een gemarginaliseerd bestaan. Ze hebben in de praktijk niet of nauwelijks toegang tot basale medische en sociale voorzieningen. Velen zijn al tientallen jaren in Nederland en kunnen niet meer terug naar het land van herkomst. Hun situatie wordt met het verstrijken van de jaren steeds penibeler.
Oorzaken van het probleem
De situatie van ongedocumenteerde ouderen in Nederland is het gevolg van een complex samenspel van factoren:
Restrictief immigratiebeleid: Het Nederlandse immigratiebeleid is de afgelopen jaren steeds strenger geworden. De kans op toelating op basis van persoonlijke schrijnende omstandigheden of gezinshereniging is zeer klein geworden.
Koppelingswet: Deze wet bepaalt dat personen zonder geldige verblijfstitel geen aanspraak kunnen maken op sociale voorzieningen. Hoewel er een uitzondering is voor medisch noodzakelijke zorg, maakt deze wet het leven voor ongedocumenteerden zeer moeilijk.
Verlies van Nederlanderschap: Een specifieke groep betreft oudere Surinamers die als Nederlander geboren zijn, maar hun Nederlanderschap door de onafhankelijkheid van Suriname zijn kwijtgeraakt.
Langdurig verblijf: Veel ongedocumenteerde ouderen zijn al zo lang in Nederland dat terugkeer naar het land van herkomst geen reële optie meer is. Ze hebben hier hun leven opgebouwd en hebben vaak geen banden meer met hun geboorteland.
De gevolgen voor ongedocumenteerde ouderen
De gevolgen van een leven zonder papieren zijn verstrekkend, vooral voor ouderen:
Geen toegang tot sociale voorzieningen: Ongedocumenteerden kunnen geen aanspraak maken op een AOW-uitkering, pensioen of andere ouderdomsvoorzieningen.
Beperkte toegang tot gezondheidszorg: Hoewel ongedocumenteerden recht hebben op medisch noodzakelijke zorg, is de drempel om hulp te zoeken vaak hoog uit angst voor uitzetting.
Huisvestingsproblemen: Zonder legale status is het vrijwel onmogelijk om een huurcontract te krijgen. Veel ongedocumenteerde ouderen zijn afhankelijk van informele netwerken voor onderdak.
Sociaal isolement: De constante angst voor ontdekking en uitzetting leidt vaak tot een teruggetrokken bestaan en sociaal isolement.
Psychische problemen: De stress van een leven in de illegaliteit, gecombineerd met ouderdomskwalen, leidt vaak tot ernstige psychische problemen.
Armoede: Zonder legale arbeidsmogelijkheden en toegang tot sociale voorzieningen leven veel ongedocumenteerde ouderen in extreme armoede.
Bestaande initiatieven en ondersteuning
Ondanks de moeilijke situatie zijn er in Amsterdam verschillende initiatieven die proberen ongedocumenteerde ouderen te ondersteunen:
De Regenboog Groep: Deze organisatie heeft onderzoek geïnitieerd naar de situatie van ongedocumenteerde ouderen en pleit voor structurele oplossingen.
Wereldhuis Seniors: Een initiatief dat speciaal gericht is op ongedocumenteerde ouderen van 55 jaar en ouder. Hier kunnen ze tweemaal per maand samenkomen voor ondersteuning en gezelschap.
Gemeentelijke opvang: De gemeente Amsterdam heeft besloten om ook in 2025 opvang voor ongedocumenteerden te blijven financieren.
Subsidieregeling Ongedocumenteerden Amsterdam: Deze regeling is gericht op het creëren van een duurzaam perspectief voor ongedocumenteerden, zowel in als buiten Nederland.
Deze initiatieven bieden echter slechts een druppel op een gloeiende plaat en zijn niet toereikend om het structurele probleem op te lossen.
Mogelijke oplossingsrichtingen
Om tot een duurzame oplossing te komen voor de groep oudere, langdurig in Nederland verblijvende ongedocumenteerden, zijn verschillende maatregelen nodig:
Legalisering van langdurig verblijf: Een van de belangrijkste aanbevelingen van onderzoekers is om een legaal verblijf te realiseren voor ouderen die vijftien jaar of langer in Nederland verblijven. Dit zou een grote groep ongedocumenteerde ouderen uit hun precaire situatie kunnen halen.
Herintroductie van verruimde gezinshereniging: Dit zou het voor sommige ongedocumenteerde ouderen mogelijk maken om via familieleden een legale status te verkrijgen.
Herstel van de discretionaire bevoegdheid: Door de staatssecretaris weer de bevoegdheid te geven om in schrijnende gevallen een verblijfsvergunning te verlenen, zou er meer ruimte komen voor maatwerk.
Instellen van een interdisciplinaire commissie: Een commissie die de bevoegdheid heeft te adviseren in schrijnende vreemdelingenzaken zou kunnen helpen bij het identificeren van gevallen die in aanmerking komen voor legalisering.
Herziening van de Koppelingswet: Het terugdraaien van de meest extreme aspecten van deze wet zou de toegang tot basisvoorzieningen voor ongedocumenteerden kunnen verbeteren.
Uitbreiding van medische zorg: Hoewel ongedocumenteerden recht hebben op medisch noodzakelijke zorg, is de implementatie hiervan vaak problematisch. Een duidelijker beleid en betere informatievoorziening zouden de toegang tot zorg kunnen verbeteren.
Creëren van veilige meldpunten: Ongedocumenteerde ouderen zijn vaak bang om hulp te zoeken uit angst voor uitzetting. Het creëren van 'veilige havens' waar ze zonder angst hulp kunnen zoeken, zou hun situatie kunnen verbeteren.
Verbeteren van huisvesting: Speciale huisvestingsprojecten voor ongedocumenteerde ouderen zouden kunnen helpen om dakloosheid onder deze groep te voorkomen.
Psychosociale ondersteuning: Gezien de grote psychische belasting die ongedocumenteerde ouderen ervaren, is gerichte psychosociale ondersteuning cruciaal.
Maatschappelijke bewustwording: Het vergroten van het bewustzijn over de situatie van ongedocumenteerde ouderen kan helpen om meer draagvlak te creëren voor structurele oplossingen.
Uitdagingen bij het implementeren van oplossingen
Het implementeren van deze oplossingen gaat gepaard met verschillende uitdagingen:
Politieke gevoeligheid: Immigratie is een politiek gevoelig onderwerp. Het vinden van voldoende politiek draagvlak voor het legaliseren van ongedocumenteerden kan moeilijk zijn.
Juridische complexiteit: Het aanpassen van wetten en regelgeving rondom verblijfsrecht is een complex proces dat tijd kost.
Financiële implicaties: Het bieden van voorzieningen aan een grote groep voorheen ongedocumenteerde ouderen heeft financiële gevolgen voor de overheid.
Maatschappelijk debat: Er kan weerstand zijn vanuit delen van de samenleving tegen het 'belonen' van illegaal verblijf.
Europese context: Nederlands beleid moet passen binnen Europese regelgeving rondom immigratie en verblijfsrecht.
Precedentwerking: Er kunnen zorgen zijn over mogelijke precedentwerking en het aantrekken van meer ongedocumenteerde migranten.
De rol van de gemeente Amsterdam
Als grootste stad van Nederland en thuisbasis van een aanzienlijke populatie ongedocumenteerden, speelt Amsterdam een cruciale rol in het aanpakken van dit probleem. De gemeente heeft al enkele stappen gezet:
Financiering van opvang: Amsterdam heeft besloten om ook in 2025 de opvang voor ongedocumenteerden te blijven financieren. Dit toont de bereidheid van de gemeente om verantwoordelijkheid te nemen voor deze kwetsbare groep.
Subsidieregeling: De Subsidieregeling Ongedocumenteerden Amsterdam 2024 is gericht op het creëren van een duurzaam perspectief voor ongedocumenteerden. Dit laat zien dat de gemeente actief zoekt naar oplossingen.
Samenwerking met maatschappelijke organisaties: De gemeente werkt samen met organisaties zoals De Regenboog Groep om de situatie van ongedocumenteerde ouderen in kaart te brengen en aan te pakken.
De gemeente zou haar rol verder kunnen versterken door:
Het lobbyen bij de nationale overheid voor structurele oplossingen.
Het uitbreiden van lokale voorzieningen voor ongedocumenteerde ouderen.
Het faciliteren van meer onderzoek naar de situatie en behoeften van deze groep.
Het stimuleren van maatschappelijk debat over dit onderwerp.
De menselijke kant van het verhaal
Achter de cijfers en beleidsvoorstellen gaan echte mensen schuil met individuele verhalen en struggles. Veel ongedocumenteerde ouderen in Amsterdam hebben een groot deel van hun leven in Nederland doorgebracht. Ze hebben hier gewerkt, relaties opgebouwd en soms zelfs kinderen grootgebracht. Nu ze ouder worden, worden ze geconfronteerd met de harde realiteit van een leven zonder papieren.
Neem bijvoorbeeld het verhaal van Maria, een 68-jarige vrouw uit Suriname die al 30 jaar in Amsterdam woont. Ze kwam naar Nederland voor een beter leven, maar kon nooit haar verblijf legaliseren. Nu ze ouder wordt, heeft ze steeds meer moeite om rond te komen en toegang te krijgen tot de zorg die ze nodig heeft. Ze is bang om hulp te zoeken bij officiële instanties en leeft in constante angst voor uitzetting.
Of denk aan Ahmed, een 72-jarige man uit Marokko die al 25 jaar in Nederland is. Hij werkte jarenlang in de bouw, maar nu zijn lichaam hem in de steek laat, kan hij geen werk meer vinden. Zonder recht op pensioen of sociale voorzieningen leeft hij van dag tot dag, afhankelijk van de goodwill van zijn gemeenschap.
Deze verhalen onderstrepen de urgentie van het probleem en de noodzaak voor humane en duurzame oplossingen.
Lessen uit andere landen
Nederland is niet het enige land dat worstelt met de problematiek van ongedocumenteerde ouderen. Het kan waardevol zijn om te kijken naar ervaringen en oplossingen in andere landen:
Spanje: Heeft in het verleden grootschalige regularisatieprogramma's uitgevoerd voor ongedocumenteerde migranten.
Portugal: Heeft een relatief soepel beleid voor het legaliseren van langdurig verblijvende ongedocumenteerden.
Canada: Heeft speciale programma's voor het legaliseren van de status van 'non-status' ouderen.
Hoewel de situatie in elk land uniek is, kunnen deze voorbeelden inspiratie bieden voor mogelijke oplossingsrichtingen in Nederland.
De weg vooruit
Het oplossen van de problematiek rond ongedocumenteerde ouderen in Amsterdam vereist een multidimensionale aanpak:
Korte termijn noodhulp: Er is dringend behoefte aan uitbreiding van de directe hulp en ondersteuning voor ongedocumenteerde ouderen. Dit omvat toegang tot basisvoorzieningen, medische zorg en psychosociale ondersteuning.
Middellange termijn beleidsaanpassingen: Op gemeentelijk en nationaal niveau zijn beleidsaanpassingen nodig om de situatie van langdurig verblijvende ongedocumenteerden te verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door het creëren van 'veilige havens' waar ze zonder angst voor uitzetting hulp kunnen zoeken.
Lange termijn structurele oplossingen: Uiteindelijk is er behoefte aan structurele oplossingen, zoals een pad naar legalisatie voor langdurig verblijvende ongedocumenteerden. Dit vereist politieke wil en maatschappelijk draagvlak.
Preventie: Naast het aanpakken van de huidige problematiek, is het belangrijk om te werken aan preventie. Dit kan door betere voorlichting over de risico's van ongedocumenteerd verblijf en het bieden van realistische alternatieven voor migratie.
Maatschappelijke dialoog: Er is behoefte aan een open en eerlijk maatschappelijk debat over de situatie van ongedocumenteerde ouderen. Dit kan helpen om begrip te kweken en draagvlak te creëren voor oplossingen.
Conclusie
De situatie van ongedocumenteerde ouderen in Amsterdam is een complex en groeiend probleem dat dringend aandacht behoeft. Deze mensen, die vaak al tientallen jaren in Nederland wonen, bevinden zich in een uiterst kwetsbare positie. Naarmate ze ouder worden, worden hun problemen steeds acuter.
Er is geen eenvoudige oplossing voor dit vraagstuk. Het vereist een combinatie van directe hulp, beleidsaanpassingen en structurele veranderingen. Bovendien is er behoefte aan een breed maatschappelijk debat over hoe we als samenleving willen omgaan met mensen die al zo lang deel uitmaken van onze gemeenschap, maar officieel niet bestaan.
De gemeente Amsterdam heeft al stappen gezet om deze problematiek aan te pakken, maar er is meer nodig. Samenwerking tussen lokale en nationale overheden, maatschappelijke organisaties en de gemeenschap zelf is cruciaal om tot duurzame oplossingen te komen.
Uiteindelijk gaat het om menselijke waardigheid. Ongeacht iemands juridische status, verdient elke oudere een waardige en veilige oude dag. Het is aan ons allen om ervoor te zorgen dat ook de meest kwetsbaren in onze samenleving niet vergeten worden.
