#Door: #Rabbijn #Simon #Bornstein®
Black Friday, dit jaar op 28 november 2025, staat symbool voor een intensivering van consumentengedrag waarbij winkels met grote kortingen consumenten aanzetten tot massale aankopen.
Deze dag markeert voor de meeste medeburgers in de maatschappij buiten de Joodse gemeenschappen het begin van het Kerst en of Channoekah inkoopseizoen en is geworteld in Amerikaanse (en Canadese) tradities welke van oorsprong terug gaan tot op de tijden waarin slavernij en de handel in mensen usance was, maar heeft in de laatse decennia wereldwijd veel navolging gekregen.
Tegelijkertijd bestaat sindsdien sinds 1992, geïnitieerd door de Canadees Ted Dave, de Niet Winkel Dag (Buy Nothing Day), waarop wereldwijd aandacht wordt gevraagd voor de negatieve gevolgen van onverantwoorde consumptie.
Deze dag roept mensen op tot bezinning en een dag niets te kopen uit protest tegen de "meer-meer-meer" mentaliteit en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen die daarmee samenhangt.
De Niet Winkel Dag heeft sinds 1995 ook in Nederland aan betekenis gewonnen en benadrukt de ongelijkheid in rijkdom en het milieuprobleem door overconsumptie.
Rabbijnse literatuur over zorg voor de aarde en consumptie
De rabbijnse traditie benadrukt sinds Oudheid de verantwoordelijkheid van de mens als rentmeester van de aarde. Dit is in de Halacha verankerd, onder andere in het principe van "Baäl Tasjchiet" (בל תשחית), letterlijk "Gij zult niet verspillen/verwoesten", gebaseerd op Dewariem 20:19-20.
Dit verbod beschermt tegen onnodige vernietiging van natuur en goederen, en wordt gezien als een fundamentele ethiek tegenover het milieu en consumptie. In het Misjneh Torah van de grote Hallachist Maimonides wordt dit als volgt geformuleerd:
"Het is verboden om bomen te kappen zonder noodzaak, of om nutteloze vernietiging aan te richten in de wereld" (Misjneh Torah, Melachiem 6:10).
Daarnaast is matiging in consumptie een belangrijk thema. De Misjna in Pirkei Awot (Spreuken der Vaderen) 1:15 leert: "Wees voorzichtig in het oordeel; bouw voorzichtigheid in je handel en wees matig in je consumptie."
Dit spreekt tegen de excessen van Black Friday, die juist moedigen tot overmatige aankopen, vaak zonder echte behoefte of duurzaam oogmerk.
Reflectie op de consumptiegekte versus duurzame zorg
Vanuit deze context roept de Niet Winkel Dag symbolisch op tot bewustwording van de schadelijke effecten van overconsumptie, terwijl Black Friday de economische belangen van verkoop door ondernemers maximaliseert.
Het rabbijnse principe van "Baäl Tasjchiet" en de oproep tot matigheid dagen ons uit om onze consumptie kritisch te evalueren en duurzaam te leven, met oog voor toekomstige generaties en de Schepping waarvoor wij verantwoordelijken zijn.
Door als individu en gemeenschap bewuste keuzes te maken, kunnen we de aarde ontzien en een rechtvaardigere verdeling van middelen bevorderen.
Samenvattend dringt de rabbijnse traditie aan op het vermijden van verspilling en het koesteren van de aarde, waarden die haaks staan op de koopwoede van Black Friday maar aansluiten bij de geest van Niet Winkel Dag, die oproept tot reflectie en maatschappelijk bewust consumeren.